Yalın Sağlık Hizmeti: Kaliteli, Erişilebilir, Düşük Maliyetli Sağlık Hizmeti İçin Bir Yönetişim Yaklaşımı

Prof. Dr. M. Ayberk Kurt

Sağlık Sektöründe Yaşanan Gelişmeler

Tüm dünyada ve ülkemizde; hükümetler, sağlık kuruluşları ve sağlık çalışanları hastaların ihtiyaç ve beklentilerine cevap verecek kalite ve hızda, güvenli ve düşük maliyetli sağlık hizmeti sunumu için mücadele veriyor. Tanı ve tedavide yeni bilimsel uygulamalar ve tıbbi teknolojiler hızlı gelişirken;

• Ekonomist Jean Baptiste Say’in “Hizmet verenler daha fazla hizmet verdiklerinde daha fazla kazanıyorsa, arz kendi talebini yaratır” olarak özetlediği “hizmet başı ödemeye” dayalı geri-ödeme sistemleri ve teknolojinin gelişimi ile hastaların bilgiye erişimin hızlanması toplumların sağlık hizmetlerine olan talebi hızla arttırıyor,
• Sağlık harcamalarının gayrisafi yurtiçi hasıla içerisindeki payları ve kişi başı sağlık harcamaları hızla artıyor,
• Sosyal güvenlik kurumları sağlık harcamalarını kontrol etme çabasıyla, sağlık hizmeti için ödenen birim fiyatları düşürüyor ya da sabitliyor,
• Talep artışı, finansal darboğazlar ve personel kısıtları ile mücadele eden sağlık kurumu yöneticileri ve sağlık personeli ise her geçen gün daha da artan bir stres altında mücadele

Tüm dünyada sağlık sektöründe yaşanan bu gelişmeler sonucu, “Kaliteli, erişilebilir, daha düşük maliyetli, hastaların ve sağlık çalışanlarının daha mutlu olduğu bir sağlık sistemini nasıl yaratabiliriz?” sorusu, politika yapıcılar ve ekonomistlerden sağlık kurumu yöneticileri, sağlık çalışanları ve hastalara kadar sağlık sektörünün tüm paydaşlarının en önemli gündemlerinden birini oluşturuyor.

Yalın Düşünce Nedir?

Üretim sektöründeki tüm önemli aktörlerin yaklaşık kırk yıldır faydalanmakta olduğu Toyota üretim sisteminden köken olan “Yalın Düşünce”nin, 2000’li yılların başından itibaren “Kaliteli, erişilebilir, daha düşük maliyetli, hastaların ve sağlık çalışanlarının daha mutlu olduğu bir sağlık sistemi yaratma” ideali için, tüm dünyadaki sağlık kuruluşlarında hızla yaygınlaşan bir yönetişim yaklaşımı olarak kullanılmaya başlandığı görmekteyiz.

Yalın düşüncedeki temel felsefe; herhangi bir süreçte -sağlık hizmeti sunumu gibi bir hizmet süreci de buna dahil- değer yaratan (DEĞER) ve yaratmayan (İSRAF) işlemleri belirlemek, değer yaratmayanları yok ederek –veya azaltarak- her işlemin sürece katkı sağladığı bir faaliyetler bütünü (DEĞER AKIŞI) oluşturmaktır. Değer “hasta” tarafından belirlenmeli; kesintiye uğramadan, bir nehir gibi akması sağlanmalı (SÜREKLİ AKIŞ); sunulan  hizmet  hasta tarafından  çekilmeli  (ÇEKME)  ve  sürecin  işleyişinde  sürekli olarak

daha mükemmel aranmalıdır (MÜKEMMELLİK) (Şekil 1). Yalın yönetişim felsefesi hayata geçirilirken “ ASİL” bir Amaç için, -Kaliteli, erişilebilir, daha düşük maliyetli, hastaların ve sağlık çalışanlarının daha mutlu olduğu bir sağlık hizmeti?- Süreçler ve İnsanlar kurumun Liderlerlerinin desteği ile amaça odaklanmalıdır (Şekil 2) [3,4].

Yalın dönüşümün operasyonel kısmında ise sürekli iyileştirilen değer akışları oluştururken; “Değer Akış Haritalama”, “Görsel Yönetim”, “A3 Raporlama”, “5S” , “Standart İş”, “Kanban ve Çekme Sistemi”, “Poka-Yoke” ve “Kaizen” gibi yalın araçlar ile “5 Neden Analizi”, “Beyin Fırtınası” “Sebep-sonuç İlişkisi (Balık Kılçığı)” “5N-1K Tekniği” ve PUKÖ döngüsü gibi problem çözme tekniklerinden yararlanılır.