Diyabet Hemşireliği
Diyabet bireyin ve ailesinin yaşamını çeşitli boyutları ile etkileyen, zorunlu yaşam tarzı değişikliklerini gerektiren, komplikasyonları nedeni ile yaşam kalitesini azaltan ve bu etkileri ile yaşam boyu süren bir hastalıktır. Diyabetli yaşamı boyunca planlanmış bir bakımı sürdürmek zorundadır. Bu bakımın ve tedavinin sürdürülmesinde uzman yardımı almak kaçınılmazdır. Diyabet yönetiminde en az tıbbi yardım ile en iyi glisemik kontrolü sağlamada “ bütüncül bakım” ve “interdisipliner ekip yaklaşımı” çok önemli iki yaklaşımdır.
Bütüncül bakım sürecinde diyabetli fiziksel ve psikososyal bir bütün olarak ele alınır. Bu yaklaşımda eğitim, danışmanlık ve tıbbi tedavi üçgeninde hastalığın yönetimine yardımcı olunur. Bütüncül diyabet bakımı hasta merkezli bir ekip yaklaşımını zorunlu kılar. Diyabet bakım ekibini oluşturan temel meslek üyeleri;
- hekim,
- hemşire
- diyetisyendir.
Ailede bu ekibin önemli bir parçasıdır. Gerektiğinde psikolog, psikiyatrist, podiatrist, oftalmolog, egzersiz fizyoloğu, eczacı, sosyal hizmet görevlileri ve daha pek çok profesyonel ekibe dahil olur.
Dünyada Diyabet Hemşireliği
Avrupa ülkelerinde ve Amerika’da diyabet hemşireliği ile ilgili temel standartlar belirlenmiştir. Uzman klinisyen hemşire (Clinical Nurse Specialist=CNS) kavramı 90 yıl önce literatürde tanımlanmıştır ve son 10-15 yılda hemşirelik uzman klinisyen hemşirelerin artışı ile güçlenmiştir.
İngiltere’de 1971 yılında Royal College of Nursing (RCN) tarafından, bilgi artışı ve sosyal teknolojik değişiklikler nedeniyle, birçok meslekte olduğu gibi hemşirelikte de özelleşmenin kaçınılmaz olduğu ve belli dallarda uzmanlaşmanın gereği vurgulanmıştır. Bu gerekçeden yola çıkarak RCN uzman hemşirenin (branş hemşireliğinin) tanımlarını yapmıştır. Böylece diyabet hemşireliğinin tanımı ve rolleri açıklık kazanmıştır.
Uzman hemşire (uzman klinisyen hemşire) şöyle tanımlanmıştır: “Uzman hemşire, özel bir alanda ve özel bir hasta grubunun gereksinimleri konusunda hemşirelikle ilgili ileri bilgi ve araştırma temeli ile donatılmış kişidir.” Ayrıca uzman hemşirenin uygulamanın içinde yer alması ve konusunda yeterli beceriye sahip olması gerekmektedir. Uzman klinisyen hemşire tıbbi bilgi temeline dayanan, becerilerle güçlenen önemli rollere sahiptir.
Amerikan Hemşireler Birliği (American Nurses Association – ANA) ve Amerikan diyabet eğitimcileri birliği (American Association of Diabetes Educator- AADE) diyabet hemşiresi görev tanımını yaparken “Diyabet hemşiresi; diyabetlinin diyabet bakımını ve eğitim gereksinimlerini değerlendirmek, hemşirelik tanıları geliştirmek, hemşirelik bakım ve eğitimini uygulamak ve değerlendirmek için diyabetli bireyler , aileleri , gruplar ve toplum ile çalışır” ifadesini kullanmaktadır.
Avrupa Diyabet Hemşireliği Derneği’nin (Federation of European Nurses in Diabetes- FEND) tanımı şöyledir: “Diyabet alanında çalışan hemşire, eğitimci, danışman, yönetici, araştırmacı, iletişim ve değişim rollerine sahip olan, diyabet yönetiminde ileri düzeyde bilgi ve beceriye sahip klinisyen hemşiredir.” FEND’e göre diyabet hemşiresi çalışma süresinin yarısını uygulamada, diğer bölümünü de araştırmada ve diğer profesyonel rollerini gerçekleştirmek için kullanmalıdır. FEND diyabet hemşiresinin multidisipliner ekip yapısı içinde yer alması ve çalışmasının önemini vurgulamaktadır.
Diyabet bakımında ekip yaklaşımının önemini vurgulayan Saint Vincent Deklerasyonunda (SVD) uzman diyabet hemşiresinin konusu ile ilgili geniş bilgi ve beceriye sahip olması gerektiği belirtilmektedir ve diyabet hemşiresi; “diyabet yönetimi, hasta eğitimi ve danışmanlığı, iletişim, yönetim ve araştırma konularında bilgi ve beceriye sahip hemşire” olarak tanımlanmaktadır. Bu mesleki kimlik klinik deneyim, diyabete özgü eğitim ve özellikle hekimler ve diğer sağlık bakımı uygulayıcılarının kabul etmesi, desteklemesi, geliştirmesi ile güçlenir.
SVD kararlarında, diyabet hemşiresinin interdisipliner ekip içindeki rol ve sorumlulukları;
- Ekibin hedef ve stratejilerinin belirlenmesinde görev alma,
- Hastaları ve ailelerini eğitme,
- Ekip ile diyabetli bireylerin yönetiminde görev alan diğer merkezler ve sağlık görevlileri arasında işbirliğini sağlama olarak üç ana başlıkta açıklanmıştır.
Ayrıca diyabet hemşiresinin, ulusal diyabet derneklerinin faaliyetlerine katılmak ve diyabetin önlenmesi için topluma yönelik sağlık programlarını geliştirmek olmak üzere ulusal düzeyde rolleri de tanımlanmıştır.
Diyabet hemşiresinin hastalara ve bakım ekibinin diğer üyelerine karşı olmak üzere iki yönlü sorumlulukları vardır. Diyabet hemşiresinin rolü çalışma merkezinin ve bölgenin özelliklerine göre esneklik gösterir. Anahtar rolü ise diyabetli bireyler için eğitimi koordine etme, planlama, uygulama ve değerlendirmedir. (Şekil 1)
Şekil 1: Diyabet hemşiresinin rol ve sorumlulukları (Kaynak: Grezebalski DK. The emergence of diabetes specialist nurses in the UK. In.Pickup JC, Williams G.(eds), Textbook of Diabetes. 2nd edition, Blackwell Science Ltd, Oxford, 1997)
ANA ve AADE’ye göre temel hemşirelik uygulamaları;
- Sağlığı geliştirme,
- Eğitim ve bakım gereksinimlerini değerlendirme ve karşılama,
- Diyabet bakımını ve tedavi planını uygulamada bireylere yardım etme,
- Uzun dönem diyabet komplikasyonlarını önleme hedeflerine yöneliktir.
Diyabet hemşireliği uygulamasındaki hedefler;
- Tarama ve değerlendirme
- Sağlığı geliştirme ve koruma
- Vaka yönetimi
- Akut kritik bakım ve sürekli bakımı sürdürme
- Bireysel yönetim eğitimidir.
Diyabetlilerle çalışan hemşirelerin sıklıkla üstlendiği roller
- Hasta bakımı
- Eğitim
Diyabetli bireyin ve ailesinin eğitimi / danışmanlığı
Meslektaş eğitimi - Yönetim
Bakımın yönetimi
Ekip çalışmasının yönetimi - Araştırma
Diyabet hemşireliğinin profesyonel nitelikleri
- Özerklik (otonomi)
- Bilgiye bağlılık
- Uzmanlık becerisi
- Yükümlülük
Diyabetlinin eğitiminde hemşirenin rolü (SVS 1989)
Diyabetli bireyi eğitme ve eğitiminin sürekliliğini sağlamada ki amaç; verilen bilginin hastalığın yönetimini gerçekleştirmede uygun öz-bakım aktivitelerine dönüşmesini sağlamaktır. Bu kapsamda hemşirenin rolü;
- Eğitim programının içeriğini hazırlar ve eğitim materyallerini geliştirir,
- Grup eğitimi ve bireysel eğitim için programları organize eder, uygular ve değerlendirir,
- Birinci basamak sağlık hizmetleri ile ilişki içinde hastaları evlerinde ziyaret ederek eğitim ve bakım programlarını toplum sağlığı hizmetlerine entegre eder,
- Diyabetlilerle ilişkisi olan bireylere (öğretmen, polis vb) eğitim programları geliştirir,
- Hastanelerde ve toplumda diyabetli bireyler için hizmetleri koordine eder,
- Bölgesel diyabet merkezlerindeki sağlık bakım elemanlarına kaynak ve danışman olur,
- Araştırmaya dayanan klinik uygulamalarda (kanıta dayalı bakımda) aktif olur. Ekibin yürüttüğü çalışmalara katılabildiği gibi bağımsız hemşirelik araştırmaları da yapar.
- Diyabet ile ilgili her düzeyde eğitim programının geliştirilmesinde rol alır.
